[EUS] Andoni Sáenz de Buruaga: “gizarte sahararrera giza oinarriak eta bere kultura ondarearen etork

Andoni Sáenz de Buruaga UPV/EHU-ko Historiaurreko irakaslea eta Historiaurreko Ikerketako Taldeko (IT-622-13) ikertzailea dugu. Bere ikerketa lerro nagusiak, alde batetik, metodologia arkeologikoaren alorrean (Tipologia eta Estratigrafia) eta Europako Hego-Mendebaldeko Erdi Paleolitotik Goi Paleolitora emandako eboluzio prozesuan zentratu dira. Bestetik, Euskal Herriko Historiaurreko ezagutzan sakontzea lagundu du: proiektu desberdinen bidez, horien artean aipagarriak izanik Arabako Arillor edo Kanpanoste, eta Gipuzkoako Zerratu eta Aldatxarren aztarnategien indusketa arkeologikoak. Eta, honekin batera, Historiaurrea eta Arkeologia arabarrek bere egonezin zientifikoetan elementu garrantzitsu bilakatu dira. Berriz, eta 2004tik, proiektu aitzindari baten liderra da Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoko Tiris eskualdean (RASD) zeinetan ikertzaile desberdinek solidarioki Saharar komunitateko iragan kulturala eta bere ondare-adierazpenak berreskuratzen laguntzeko euskal-saharar lankidetza programa baten parte diren. Gainera, duela gutxi Enrique Eguren sariarekin saritua izan da Arkeologiako Arabar Institutuaren eskutik, bere meritu profesional eta ikerketa ibilbide jarraituari zuzendua.

Nola sortu zen Saharako proiektua?

Sahara duela urte askotatik laztantzen nuen ikerketa helburua zen. Azkenik, zirkunstantzia desberdinak hura posible egiteko batu ziren. Hura lortzearen gertaerak nire orientazio eta ikerketa dinamikan mugarri garrantzitsu bat suposatu zuen. Eta, egiaz, Historiaurreko arkeologo bezala nire ibilbideko transformazio intelektualeko pizgarri bat irudikatzen du.

Gure latitudeetako egunerokoekin parekagarria ez den saiakerako arkeologia eta ingurumen testuingurua dugu. Nahitaez beste ulermen-parametro batzuetatik planteatutako dokumentatutako erregistroen irakurgai batzuk suposatzen dute. Guztiz kaltetutako eta gatazka geopolitiko luze eta bidegabeak estigmatizatutako indarreko gizartea – Mendebaldeko Sahararena – Tindouf (Argelia) Errefuxiatu Sahararrak Kanpamentuetako hiri-markoaren inguruan artikulatzen dena,… Gure errealitatetik urrun, logikoki, gure gogoeta intelektualean eta sentikortasun humanitarioan eragin behar du. Marko honetan banaezinak diren bi bektore.

Eta, hemendik jaiotzen zen zientifikoki “lankidetzaren eta solidaritatearen Arkeologia” Sahara Mendebaldearekin lan egiteagatik apustu irmoa. Arrazoia zen, eta, oso erraza izaten jarraitzen du: gizarte sahararrari egin geniezaiokeen eskaintza solidario onena zela uste dugu – eta, ez dezagun ahaztu, Gizateriaren Ondare kulturala – iraganaren Kulturatik.

Zertan oinarritu da ikerketaren garapena 12 urte hauetan zehar?

Gure lana Sahara Mendebaldeko aniztasun eta antzinakotasunezko ondare material eta materiagabe ondarearen erregistroan, berreskuratzean eta babesean zentratu da, ikerketa lerro espezifiko ezberdinen aplikazioaren bitartez. Funtsean, Etno-Antropologia, Paleoklimatologia eta, logikoki, Arkeologiarekin lan egin dugu. Emaitzak apartekoak izan dira: erliebean jarriz ondare sahararraren aberastasun eta kalitatea, eta horrekin, bere potentzialtasun zientifiko garaiera nabarmenduz.

Arkeologiaren kasuan, Tiriseko eskualdean – 30.000 km2 azaleraz – ardaztu dugu jarduera, azpimarratu behar da bibliografikoki 2 dozenako historiaurreko aztarnategi izango ditugula hemen 2005era arte – gure jarduera sistematikoko programarekin hasten garenean –, eta 2016ean 1.000 aztarnategi baino gehiagoko eta 6.000 harrizko hilobi eta erritual monumentu baino gehiago erregistro batetara pasatu garela. Eta, ondo ulertuko denez gero, aniztasun tematiko, funtzional eta kronologiko nabari batetik lagunduz. Haien kabuz hitz egiten dituzten datuak dira, Afrikako NW-eko iraganaren ikerketan Tiris erreferentzia saihestezina goratzen duten datuak.

Gainera, bizigarri zientifiko honen ondoan, ez dezagun ahaztu gure programaren apustu soziala, ikastun saharar desberdinak integratzen diren eta misio esploratzaileen taldeko teknikoaren parte direnak. Hitz laburretan, ez dut zalantzarik gizarte sahararrera giza oinarriak eta bere kultura ondarearen etorkizuneko kudeaketarako dokumentu zientifikoak ematen ari garela.

Sintesian, beraz, gure zeregin ikertzailea etorri da hain oinarrizkoa den dokumentatzea ezagutu ahal izateko bidetik – egin beharreko lehenengo pausua ezagutza prozesuan –, eta sozialki, era paraleloan, bertako herritarrek ondasunen etorkizuneko kudeaketa normalizatu baten oinarri sendoak eraikitzen joateko.

Zeintzuk dira aurtengo kanpainaren perspektibak?

Lehenik, zehaztu behar dugu 2017ak aldaketa kualitatiboa markatuko duela gure jarduera-dinamikan. 2005 eta 2016 urteen bitartean erregistro eta dokumentazio arkeologikoan lorturiko emaitza benetan nabariak, uste dugu iritsi dela ikerketa-prozesuko fase berria abiarazteko unea: ulertzeko sakontzea. Estrategia bat zeinak, praxitik, Tiris sahararreko marko geografikoaren eboluzio sozial eta ingurumenaren sekuentzia bilaketan zentratuko dena.

Asmo honen arabera, gure lehentasunezko helburu berehalakoena, 2017an, Azefal-9/1 “megatumulo”-aren indusketa arkeologikoa izango da, gure ikerketa mutur hegoaldekoenean – Tindouf-eko hegoaldetik 1.000 km baino gehiagotara: gure oinarrizko hornidurako nukleoa – eta Azefal-eko dunen barruko eremuan.

Binakako harrizko egitura ikaragarri honek, guk geuk 2012an aurkitua, 108 x 54 x 12,5 m inguru ditu. 5.500 m2-ko azalera, 4.500 m3-tako bolumena eta granito-blokeetako 11.500 T-ko pisua estimatzen dugu. Benetan ikusgarria da. Gainera, hiru dimentsioko Saharako Mendebalde guztiko monumentu handienetariko bat izatera iritsi da. Ezaugarri hauetako adibide batek, nahitaez, galdera ugari sortzen ditu – nortzuk, nola, noiz, zergatik eta zertarako eraiki zen? – orain erantzuten hasteko aukera izango duguna.

Monumentuaren originaltasuna, sortze partikularreko eta egiturazko konposizioan, aurkitzen den berdingabeko ingurunean, behartu gaitu oso joera zorrotza izatera – otsaila eta martxoa bitartean burutuko duguna – pertsona talde ugari batekin. Zentzu honetan, talde tekniko espezializatu batekin – bereziki lizentziatu eta landako esperientzia zabala duten UPV-EHU-ko kolaboratzaile ohikoek, eta RASD-eko Kultura Ministerioko koadro sahararrek –, azpiegitura talde baten laguntzarekin kontatuko da (gidariak, sukaldariak, etab.) eta segurtasun-langileak. Gutxienez, 25 pertsonetara helduko gara.

Zalantzarik gabe, espedizio berezi eta ikusgarria izango da bere helburu garrantzitsuak, azpiegitura eta logistikoa, eta ingurune gogorreko gainditzea dela eta. Nolabait, XX. mendearen hasieran eremu sahararrean aurrera eramandako misio arkeologiko epikoetara eramango dizkigun giza eta abentura zientifiko handia izango da. Eta, harrizko eraikuntza ikaragarri honek dituen alderdi batzuk ulertzen laguntzen diguten emaitza zientifiko nabarmen batzuk lortzea espero duguna.